İşletmenizin verimliliğini artırmak, üretim kalitesini yükseltmek veya iş süreçlerini hızlandırmak için yeni bir makine almak büyük bir adımdır. Ancak yanlış bir seçim sadece mali kayıplara değil, iş kazalarına ve güvenlik risklerine de yol açabilir. Bu yüzden iş yerine makine alırken sadece performans değil, iş güvenliği ve çalışan sağlığı açısından da dikkatli olunmalıdır.
Bir makine, kullanım süreci boyunca (çalışma, taşınma, bakım, söküm, atık olma vb.) yaralanmalara veya sağlık zararlarına yol açmadan görevini yerine getirebiliyorsa güvenli kabul edilir. Güvenli makine kavramı, kaliteli makine kavramıyla karıştırılmamalıdır. Güvenli makine; kazaya neden olmayan, insan, çevre ve mala zarar vermeyen makinedir. Kaliteli makine ise uzun ömür, garanti ve servis olanaklarıyla ilgilidir.
Makine satın alma sürecinden kabul aşamasına kadar olan adımları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
- İhtiyaç analizi ve teknik şartname oluşturulması
İhtiyaç analizi sırasında ve teknik şartnamenin oluşturulmasında, güvenlik standartlarının ve iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hususların dahil edilmesi sağlanmalıdır.
Makine Tasarımı ve Güvenlik Donanımları
- Koruyucu Ekipmanlar: Makinenin tasarımında, çalışanların makinaya yakınlaşmalarını engelleyen koruyucu ekipmanlar (örneğin, koruyucu paneller, güvenlik kapakları, ışık perdeleri) bulunmalıdır. Bu tür donanımlar, kaza risklerini önemli ölçüde azaltır.
- Acil Durum Durdurma Sistemleri: Makinenin acil bir durumda hemen durabilmesi için kolay erişilebilir ve etkili bir “durma” butonunun olması gerekir.
- Ergonomi: Makineler, operatörlerin sağlığını tehdit etmeyecek şekilde tasarlanmalıdır. Örneğin, sürekli olarak zorlayıcı pozisyonlarda çalışan makineler, kas-iskelet hastalıklarına yol açabilir. Bu nedenle ergonomik tasarım, çalışanların rahat ve güvenli bir şekilde çalışmasını sağlar.
Unutmayın: Uygun koruma donanımı olmayan makineler, en verimli makinelerden bile daha tehlikelidir.
- Tedarikçi değerlendirmesi ve seçimi
Tedarikçi seçiminde tedarikçilerin sağlık ve güvenlik standartlarını karşıladığından emin olunmalıdır. Tedarikçi firmaların makine üretiminde güvenlik standartlarına uyumlarını, kalite yönetim sistemlerini ve iş sağlığı ve güvenliği sertifikalarını değerlendirmek önemlidir.
CE Belgesi ve İSG Uyumu: Avrupa Birliği’nde kullanılan makinelerin CE işareti taşıması gerekir. Bu işaret, makinenin Avrupa’daki sağlık, güvenlik ve çevre standartlarına uygun olduğunu gösterir. Türkiye’de de benzer güvenlik standartlarına uyulması zorunludur. Makinenin ilgili ulusal ve uluslararası güvenlik standartlarına uygun olup olmadığını kontrol edin.
ISO Sertifikaları: Makinenin üreticisi, iş sağlığı ve güvenliği konusunda belirli ISO (özellikle ISO 45001) sertifikalarına sahip olmalıdır. Bu, üreticinin iş sağlığı ve güvenliği kurallarına bağlılığını gösterir.
- Makinenin teslim alımı ve kontrolü
Makinenin teslim alımında fiziksel kontrolün yanı sıra makinenin güvenlik etiketlerinin ve işaretlemelerinin doğruluğu denetlenmelidir. Ayrıca, makinenin teknik belgelerinin ve güvenlik kılavuzlarının eksiksiz ve anlaşılır olduğundan emin olunmalıdır.
Makine üzerindeki uyarı ve bilgilendirme etiketleri ise kullanıcıyı olası tehlikelere karşı bilgilendirir. Örneğin, “Dikkat! Sıcak Yüzey”, “Tehlike! Elektrik Akımı” veya “Elinizi Yaklaştırmayın – Hareketli Parça” gibi etiketler, operatörün güvenliğini sağlamak için kullanılır. Makine üzerinde üretici adı, seri numarası, üretim yılı ve iletişim bilgileri gibi üretici kimlik bilgileri yer almalıdır.
- Kabul testleri ve performans değerlendirmesi
Kabul testleri sırasında makinenin güvenlik özellikleri test edilerek herhangi bir potansiyel tehlikenin olup olmadığı değerlendirilmeli ve makinenin iş sağlığı ve güvenliği standartlarına uygun çalıştığını doğrulamak için risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
- Kurulum ve montaj ve faaliyete geçirilme süreci
Kurulum ve montaj sırasında, makine güvenli bir şekilde yerleştirilmeli ve tüm güvenlik prosedürlerine uyulmalıdır.
- Eğitim, Kullanım Kolaylığı ve Operatör Güvenliği
Hiçbir makine, doğru kullanılmadığında güvenli değildir.
Makineler hakkında doğru kullanım, acil durum prosedürleri, bakım ve onarım bilgileri konusunda düzenli eğitimler verilmelidir.
Operatörlere makineyi güvenli şekilde kullanmaları için üretici tarafından eğitim verilmesi sağlanmalıdır.
Hatırlatma: Eğitimli personel, kazaların önlenmesinde en etkili güvenlik önlemidir.
- Çalışan Sağlığına Etkisi
Gürültü Seviyesi: Makine çalışırken aşırı gürültü yapıyorsa, bu çalışanların işitme sağlığını olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle, gürültü seviyesi göz önünde bulundurarak gerekli önlemler alınmalıdır.
Titreşim ve Fiziksel Yükler: Makine kullanımı, çalışanları sürekli titreşim, ağır kaldırma veya zorlayıcı hareketler yapmaya zorlamamalıdır. Uzun vadede bu durum kas iskelet sistemi hastalıklarına yol açabilir.
Kimyasal ve Biyolojik Riskler: Eğer makine kimyasal maddelerle çalışıyorsa, bu maddelere karşı güvenlik önlemleri ve kişisel koruyucu ekipmanlar (örneğin, eldiven, koruyucu maske) kullanılmalıdır.
- Bakım ve Teknik Destek
Makinenin düzenli bakımının ve teknik desteğinin sağlanması önemli bir husus olup, bakım planlarının iş sağlığı ve güvenliği standartlarına uygun olarak yapıldığından emin olunmalıdır. Güvenliğin sürdürülebilmesi için makinelerin düzenli olarak bakım ve kalibrasyon kontrollerinden geçirilmesi gerekir.
Gerçek maliyet, sadece satın alma fiyatı değil; bakım, güvenlik ekipmanı ve iş kazası riskleri dahil tüm giderlerin toplamıdır.
Güvenli Makine = Güvenli İşletme
Makine seçimi sadece verimlilik değil, iş güvenliği kültürünüzün bir yansımasıdır.
Güvenli, belgeli ve düzenli bakımı yapılan makineler; çalışanlarınızı korur, üretim sürekliliğini sağlar ve işletmenizin itibarını güçlendirir.
